اعتیاد به الکل به نوجوانان زیر ۱۵ سال هم رسید
نشان تجارت - دو سال پیش خبری در رسانه‌ها منتشر شد مبنی بر اینکه بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، ایران رتبه نهم مصرف الکل در دنیا را دارد. در همان زمان تعدادی از رسانه‌های اصولگرا مدعی شدند که این گزارش اشتباه بوده استٰ، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز اعلام کرد که ۴ درصد از جمعیت ۱۵ تا ۶۴ ساله کشورمان حداقل یکبار مصرف الکل داشته‌اند و دست‌کم ۲۰۰ هزار نفر در کشور وابستگی دایمی به الکل یا اعتیاد به الکل دارند.
حالا، اما با گذشت ۲ سال از این موضوع، رستم‌وندی معاون وزیر کشور و رئیس سازمان امور اجتماعی، درباره وضعیت مصرف الکل در کشور اعلام کرده است که نرخ شیوع الکل در کشور بین ۹ تا ۱۰ درصد افراد بالای ۱۵ تا ۶۴ سال است، به طوری که سالانه بیش از پنج میلیون نفر در کشور الکل مصرف می‌کنند.
فارغ از درست یا نادرست بودن گزارش سازمان جهانی بهداشت، اما درحال حاضر با مقایسه این دو داده آماری متوجه می‌شویم که تنها طی ۲ سال مصرف الکل در کشور بیش از ۲ برابر شده است، شیب تندی که البته شیوع کرونا و افزایش تنش‌های اجتماعی و اقتصادی در کشور را در ایجاد آن نباید نادیده گرفت.
متاسفانه انکار مداوم مسئولان و عدم برنامه‌ریزی مناسب برای آگاهی‌رسانی از طریق رسانه‌های مورد اعتماد مردم باعث شده که نه‌تنها مصرف این ماده کاهش نیابد که افزایش نیز پیدا کند، ماده‌ای که اعتیاد به آن می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری بر زندگی فرد بر جای بگذارد آن‌هم در شرایطی که ملزومات درمان اعتیاد به این ماده نیز در کشور چندان مهیا نیست.
با دکتر محمدرضا قدیرزاده، درمانگر اعتیاد و کارشناس آسیب‌های اجتماعی درباره اعتیاد به الکل در کشور و تبعات آن گفتگو کردیم.
آمار اعتیاد به الکل در کشور دقیق نیست
قدیرزاده در اینباره می‌گوید: به‌صورت کلی درباره عتیاد یک آمار رسمی داریم که در مجامع اعلام می‌شود. به عنوان مثال ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام کرده است که در کشور ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر معتاد داریم و مثلا ۶۰۰ هزار نفر به صورت تفننی مواد مصرف می‌کنند.
وی با اشاره به سخنان رستم‌وندی درباره آمار مصرف الکل در کشور توضیح می‌دهد: آمار ۵ میلیون نفری که ایشان اعلام کرده‌اند به معنای وجود ۵ میلیون نفر معتاد به الکل در کشور نیست بلکه منظور ۵ میلیون نفریست که اعلام کرده‌اند در یک سال گذشته حداقل یکبار الکل نوشیده‌اند.
این درمانگر اعتیاد عنوان می‌کند: در کشور ما بررسی‌های مختلفی توسط مراجع مختلف مانند وزارت کشور، وزارت بهداشت و بهزیستی در این رابطه انجام شده است، اما آمار‌ها متغیر هستند، از ۲۰۰ هزار نفر تا ۶۰۰ هزار نفر در کشور افراد وابسته به الکل داریم، یعنی افرادی که باید حتما تحت درمان قرار بگیرند و آنقدر وابستگی‌شان به این ماده زیاد شده است که دچار عوارض و علائم مصرف الکل یا اعتیاد به الکل شده‌اند. این آمار دقیق نیست، زیرا بحث مصرف الکل در کشور ما یک تابو است و همین مسئله باعث می‌شود که در همین تحقیقاتی هم که انجام شده شاید کم‌شماری یا بیش‌شماری رخ داده باشد؛ ما این را نمی‌دانیم.
وی در پاسخ به این سوال که به جز مباحث ایدئولوژیک چرا در خصوص اعتیاد به الکل بیش از اعتیاد به مواد مخدر تابو وجود دارد؟ می‌گوید: اصلی‌ترین مسئله‌ای که در کشور ما وجود دارد، آن است که سیاستگذاران فرهنگی، سلامت و سیاست گذاران کلان کشور به جای پذیرش این موضوع همیشه سعی در انکار آن داشته‌اند. من به یاد دارم که حدود ۱۰ سال پیش جلسه‌ای آموزشی برای پزشکان درباره الکل داشتیم. من اولین مرتبه آمار‌های مربوط به الکل را گفتم، موضوع در رسانه‌ها بازتاب زیادی داشت. بعدا من را به خاطر آنچه گفته بودم توبیخ کردند. آن زمان عنوان کردیم که اگر قرار است با بحث الکل به این شکل برخورد شود، با سونامی مصرف الکل در کشور مواجه خواهیم شد.
کاهش سن مصرف الکل در کشور
قدیرزاده با بیان اینکه آمار ۵ میلیون نفر مصرف‌کننده الکل حتی اگر به صورت تفننی هم باشد آمار خوبی برای کشور ما نیست، خاطرنشان می‌کند: این مساله نشان می‌دهد که طی چند سال اخیر در حوزه مصرف الکل از چند جهت دچار مشکل شده‌ایم؛ اول آنکه سن مصرف الکل در کشور ما پایین آمده و به سن زیر ١۵ سال رسیده است و به تدریج دارد به بحث اعتیاد به مواد مخدر و روانگردانها تنه می‌زند. دوم آنکه میزان مصرف الکل در خانم‌ها رو به افزایش است و سوم اینکه به صورت کلی حجم مصرف الکل در کشور ما نیز رو به افزایش است.
به گفته این کارشناس آسیب‌های اجتماعی در دهه‌ای که بهترین فرصت برای اطلاع رسانی و هشدار دادن درباره مصرف الکل بود و می‌توانستیم به جای انکار کردن، سیاستگذاری درستی در این زمینه داشته باشیم، این کار را نکردیم. در واقع تابو بودن این پدیده باعث شد که هیچ اقدامی در راستای فرهنگسازی در خصوص مشکلات مصرف الکل نکنیم. از طرف دیگر شبکه‌های ماهواره‌ای، تغییر الگو‌های زندگی، وجود اختلاف طبقاتی و... باعث شده که مصرف الکل به‌ویژه در میان جوانان نه‌تنها به عنوان یک ضد ارزش مطرح نشود که به عنوان یک ارزش شناخته شود موضوعی که برای آینده کشور بسیار بد و نگران کننده است.
وی درباره این موضوع که آیا آسیب‌های ناشی از اعتیاد به الکل بیش از آسیب‌های اعتیاد به مواد مخدر است یا خیر؟ می‌گوید: در حال حاضر ۴ نوع اعتیاد در کشور مشاهده می‌شود، بعضی از اعتیاد‌ها ترکیبی است مثلا ما در کشورمان اعتیاد به مواد مخدر داریم که از جمله آن، تریاک، هروئین و کراک است که البته الان کراک خیلی کمتر است. آسیب این‌ها با نوع آسیب‌های مواد روانگردان مانند شیشه بسیار متفاوت است. مصرف شیشه منجر به توهم، هذیان، انجام قتل و ... در فرد می‌شد. همچنین در چند سال اخیر اعتیاد به گل و ماری‌جوانا به‌ویژه درمیان جوانان و دانش‌آموزان و دانشجویان خیلی بیشتر شده که آسیب‌های خاصی به دنبال دارد.
قدیرزاده اضافه می‌کند:، اما درباره الکل موضوع متفاوت است به این معنی که حداقل افرادی که به صورت بیمار به ما مراجعه می‌کنند معمولا به صورت خالص اعتیاد به الکل دارند یعنی مصرف همزمان الکل با مواد مخدر و روانگردان را در بیمارانم خیلی کم مشاهده می‌کنم. در حالی که معتادان به مخدر و روانگردانها ممکن است تریاک، گل و شیشه را با هم مصرف کنند. از طرف دیگر افرادی که الکل مصرف می‌کنند و به الکل اعتیاد دارند از لحاظ سطح اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و از هر نظر دیگر با مصرف کنندگان مواد مخدر تفاوت دارند. به همین دلیل است که بیشتر اوقات این افراد حاضر نیستند به کمپ‌های ترک اعتیاد که معمولا مصرف‌کنندگان مواد مخدر و روانگردان به آن‌ها رفت وآمد دارند پا بگذارند و برای ترک اعتیاد بیشتر به روانشناسان و روانپزشکانی مراجعه می‌کنند که بسیاری از آن‌ها تبحری در ترک اعتیاد به الکل ندارند، بنابراین درمان این افراد با عدم موفقیت مواجه می‌شود.
عملکرد ناموفق وزارت بهداشت در تسهیل درمان اعتیاد به الکل
وی در پاسخ به این سوال که آیا در کشور امکانات درمان ترک الکل را داریم یا خیر؟ می‌گوید: حدود ۵ یا ۶ سال قبل، وزارت بهداشت در این قضیه یک سیاستگذاری انجام داد و برای حدود ۵٠ کلینیک ترک اعتیاد در سراسر کشور دوره‌های آموزشی چند روزه‌ای برگزار کرد و آن‌ها را با اصول درمان ترک الکل آشنا کرد. قرار بود افرادی که به الکل اعتیاد دارند برای درمان به این کلینیک‌ها مراجعه کنند، اما تا جایی که اطلاع دارم اکثر این کلینکها نتوانستند این کار را انجام دهند به دلیل اینکه خودشان تبحر کافی نداشتند، زیرا این افراد آموزش دیده بودند، اما در عمل با افراد معتاد به الکل برای درمان مواجه نشده بودند و تجربه عملی در این زمینه نداشتند و حتی افرادی که به کلینیک‌ها اموزش دادند را من خبر دارم که خیلی از آن‌ها حتی یک بیمار معتاد به الکل را از نزدیک درمان نکرده بودند و تنها در کتاب‌ها خوانده بودند این در حالیست که بحث تئوری با عملی خیلی فرق دارد.
این درمانگر اعتیاد خاطرنشان می‌کند: از طرف دیگر بیماران معتاد به الکل به دو دلیل حاضر نبودند خودشان به این کلینیک‌ها مراجعه کنند. اول آنکه حاضر نبودند به کلینیک‌های ترک مواد بروند و در شأن خودشان نمی‌دیدند که مثلا در کنار یک فرد معتاد به شیشه درمان شوند و دوم اینکه فکر می‌کردند اگر به این کلینیک‌ها مراجعه کنند ممکن است اطلاعات‌شان ثبت شود و بعدا مورد تعقیب قضایی قرار بگیرند یا اسم شان مشخص شود. این دو دلیل باعث می‌شد که افراد کمتر به این کلینیک‌ها مراجعه کنند یا اصلا مراجعه نکنند. به نظر من با توجه به این دو دلیل تجربه وزرات بهداشت خیلی در این زمینه موفق نبوده است.
داروی ترک اعتیاد به الکل موجود نیست
وی با بیان اینکه خیلی وقت‌ها افرادی که به دنبال ترک اعتیادشان به الکل هستند دچار مشکل شده و نمی‌دانند باید به کجا مراجعه کنند، می‌افزاید: ممکن است از روی اشتباه این افراد را به کمپ‌های ترک اعتیاد ببرند که کار بسیار خطرناکی است، چون ممکن است افرادی که معتاد به الکل هستند در این کلینیک‌ها دچار تشنج شده و فوت کنند. از طرف دیگر جا‌هایی که مشخص شده باشد و این افراد بتوانند به آنجا مراجعه کنند به سختی پیدا می‌شود، یعنی پزشکان متبحر در این زمینه خیلی کم هستند، ولی می‌توانند به روانپزشکان مراجعه کنند، زیرا نسبت به گروه‌های دیگر بهتر می‌توانند این افراد را درمان کنند.
این درمانگر اعتیاد با اشاره به وجود مشکلاتی در خصوص تامین داروی این افراد عنوان می‌کند: سه داروی اصلی ترک الکل در کشور ما یا پیدا نمی‌شود و یا اینکه اگر پیدا هم بشود بسیار گران است، به عنوان مثال بسیاری مواقع به مراجعه کنندگان پیشنهاد می‌کنیم که یک آمپول اگزوپیو که تولید داخل کشور هم هست را به مدت ۶ ماه و ماهی یک عدد مصرف کنند این درحالیست که قیمت هر آمپول یک میلیون و ۸۰۰ هزار تومان است و افراد نمی‌توانند چنین پولی را بابت درمان پرداخت کنند. دو قرص دیگر هم که جزو دارو‌های اصلی ترک الکل است در کشور پیدا نمی‌شود. این دارو‌ها قبلا توسط یک یا دو شرکت ایرانی تولید می‌شدند که الان این دارو‌ها تولید نمی‌شود، همین موضوع باعث شده است که این دارو‌ها دیگر پیدا نشوند. با این شرایط چگونه می‌توانیم افرادی که به ما مراجعه می‌کنند را ترک بدهیم، این مسائل باعث می‌شود که معضلات درمان الکل در کشور ما زیاد شود.
وی درباره علت اعتیاد به الکل می‌گوید: در بحث اعتیاد به الکل بیشترین مساله‌ای که به‌ویژه بعد از شیوع کرونا و مشکلات اقتصاد و اجتماعی ناشی از آن مشاهده می‌شود استفاده از این ماده به عنوان یک آرامش‌بخش است. البته آن قشری که رویکرد‌های مذهبی دارند الکل مصرف نمی‌کنند و اگر هم مصرف کنند به صورت تفننی است، ولی کسانی‌که این رویکرد را ندارند در موارد بسیاری برای رفع این تنش‌های روانی، اجتماعی و اقتصادی بیشتر به سمت الکل بروند که امروزه هم بسیار مشاهده می‌کنیم.
به باور قدیرزاده به عنوان فردی که سال‌های در حوزه ترک اعتیاد الکل فعالیت کرده است طی دو سال شیوع کرونا مصرف مشروبات الکلی در کشور نسبت به گذشته بسیار زیاد شده و حتی آمار مرگ و میر به دلیل مصرف مشروبات الکی هم بالا رفته است. این مساله نشان می‌دهد که طی دو سال اخیر مصرف مشروبات الکی در کشور ما بیشتر شده است. کوتاهی رسانه‌های و به ویژه صدا و سیما در آگاه‌سازی نسبت به این مسائل نیز در افزایش مصرف الکل در کشور نقش مهمی داشته است.
در کدام مناطق کشور مصرف مشروبات الکلی بیشتر است؟
وی درباره اینکه گفته شده سوپرمارکت‌ها به راحتی اتانول را دراختیار مردم قرار می‌دهند، اظهار می‌کند: دسترسی به اتانول خیلی راحت است، اگر به سوپرمارکت‌ها مراجعه کنید و بگویید الکل گندم می‌خواهم (اصطلاحی که خودشان به کار می‌برند) معمولا موجود است. در واقع مشتری الکل ٧٠ یا ٩٠ درجه را گرفته و رقیق می‌کند و با چیز‌های دیگر استفاده می‌کنند. در حال حاضر با توجه به قیمت بالای مواد اولیه الکل که در کشور دارد، افراد کمتر اقدام به ساخت مشروب الکلی دست‌ساز می‌کنند و بیشتر به سمت رقیق کردن الکل‌های با خالصی بالا ٩٠ یا ٧٠ درجه می‌روند.
قدیرزاده خاطرنشان می‌کند: هر قدر میزان خالصی مشروبات الکلی یا همان درصد اتانولشان بالاتر برود، آسیب‌های بیشتری هم دارد. مثلا به شرط میزان مصرف مساوی کمترین آسیب را در مصرف آبجو شاهد هستیم که ۳ تا حداکثر ٧ درصد اتانول دارد و بیشترین آسیب را در مشروبات داریم که مشروبات تقطیری هستند، این مشروبات معمولا بالای ۴٠ درصد اتانول دارند.
این درمانگر اعتیاد با تاکید بر اینکه در کشور ما هیچ مشروب الکلی استانداردی وجود ندارد، می‌گوید: حتی خیلی از مشروبات الکلی که در شیشه‌های خیلی شیک، با برند‌های خاص و با قیمت‌های بسیار بالا، فروخته می‌شود، متأسفانه در کشور خودمان یا در کشور‌های همسایه پر شده و اصلا چیزی نیست که فکر می‌کنند. متأسفانه گاهی اوقات این مشروبات الکلی حاوی الکل متانول یا الکل چوب هستند که خطر کورکنندگی و مرگ را در پیش دارد.
وی هشدار می‌دهد: اگر فردی بعد از مصرف مشروبات الکلی به عوارض تاری دید، حالت تهوعٰ دل درد و عوارض دیگری مبتلا شد باید سریعا به بیمارستان مراجعه کند، چون ممکن است به جای الکل اتانول، الکل متانول که خطر کورکنندگی، کشندگی و مسمویت بالایی دارد مصرف کرده باشد و بیش از یک یا دو روز هم برای نجات فرصت ندارند؛ این خیلی نکته مهمی است.
این کارشناس آسیب‌های اجتماعی همچنین درباره وضعیت مصرف الکل در مناطق مختلف کشور می‌گوید: همیشه فکر می‌کردم که در کشور ما شهر‌هایی که بیشتر شهروندان آن اهل تسنن هستند مصرف مشروبات الکل به دلیل مسائل اعتقادی کمتر است، اما زمانی که با استان‌ها صحبت کردم، به این نتیجه رسیدم که اصلا چنین ذهنیتی درست نیست. وقتی به استان کردستان هم که رفتم و آمار گرفتیم، دیدیم که در آنجا هم اصلا وضع خوب نیست. حتی در سیستان و بلوچستان که از لحاظ فرهنگی معمولا خیلی پایبندتر هستند و در شهر زاهدان، مشاهده کردم که مشروبات الکلی خرید و فروش می‌شد. این مساله نشان می‌دهد که در این مناطق هم مصرف الکل ترویج پیدا کرده و زیاد است.
این درمانگر اعتیاد اظهار می‌کند: در شهر‌هایی که مهاجرپذیرتر، صنعتی‌تر واز لحاظ اقتصادی بالاتر هستند و در مناطقی که میزان طول مدت کار بیشتر است، معمولا مصرف مشروبات الکلی نیز بیشتر است. مثلا به تازگی مشاهده شده است که مصرف مشروبات الکلی در چین و هند به شدت افزایش یافته است به دلیل اینکه وضع‌شان از لحاظ اقتصادی بهتر شده و روبه صنعتی شدن می‌روند، در واقع این دو کشور مصرف مشروبات الکلی در کل جهان را بالا برده‌اند.
